A) Kamulaştırma Bedelinin Tespiti ve Tescil Davaları
Kamulaştırma bedelinin mahkemece tespiti ve gayrimenkulün idare adına tescili davaları kamulaştırmanın satın alma usulü ile yapılamaması halinde idarenin mahkemeye müracaat ederek gayrimenkulün kamulaştırma bedelinin tespitini ve idare adına tesciline karar verilmesini istemesi ile açılmaktadır.
Anayasa Mahkemesinin 01/08/2023 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 2022/83 esas sayılı kararı ile kamulaştırma bedeline dava tarihinden 4 ay sonra başlamak üzere yasal faiz uygulanmasına ilişkin Kamulaştırma Kanunu’nun 10. Maddesinin 9. Fıkrası iptal edilmiştir. Anayasa Mahkemesi anılan hükmü iki nedenle iptal etmiştir;
- İlk olarak kamulaştırma bedeline 4 ay faiz işletilmemesi hak kaybına yol açması nedeniyle kanun hükmü iptal edilmiştir.
- İkinci olarak kamulaştırma bedeline uygulanan kanuni faiz yüksek enflasyon etkisiyle hak kaybına yol açtığı kanun hükmü iptal edilmiştir.
Mevcut durumda kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil için 01.08.2023 tarihinden sonra açılan davalarda her ne kadar yeni bir yasal düzenleme yapılmamış olsa dahi, Anayasa Mahkemesi’nin iptal gerekçesi ve Anayasa’nın 46. Maddesine uygun olarak kamu alacaklarına uygulanan en yüksek faizin uygulanmasının önü açılmış bulunmaktadır. Uygulamada da kamulaştırma bedel tespiti davalarına bakan Mahkemelerce kamu alacaklarına uygulanan en yüksek faiz ödenmesine karar verilmektedir.
B) Kamulaştırmasız Fiili ve Hukuki El Atma Davaları
Kamulaştırmasız fiili el atma davalarında idare gayrimenkulü kamulaştırma işlemi tamamlanmadan veya kamulaştırma işlemine başlanılmadan fiilen kullanmakta; kamulaştırmasız hukuki el atma davalarında ise idare gayrimenkulün kullanımını kısıtlayıcı mülkiyet hakkının kullanılmasını engelleyici karar almakta buna karşılık kamulaştırma işlemine başlamamaktadır. Bu nedenle dava mülkiyet hakkı ihlal edilen ilgili tarafından açılmaktadır.
Kamulaştırmasız el atma davalarında Yargıtay 5. Dairesi uygulamasında yasal faize hükmedilmektedir. Bu durum 2942 sayılı kanunun uygulamasında adalet duygusunu incitici bir çelişkiye yol açmaktadır.
2- Anayasa Mahkemesinin Kamulaştırma Bedel Tespitine İlişkin İptal Hükmü Kamulaştırmasız El Atma Davaları İçin De Geçerli Kabul Edilmelidir.
Kamulaştırma bedelinin tespitinde uygulanacak faizin enflasyona karşı gayrimenkulün bedelinin erimesini önlemeye yönelik 2942 sayılı kanunun 10. Maddesinin 9. Fıkrasının iptalinin kamulaştırmasız el atma davaları bakımından da geçerli olması gerektiği açıktır. Zira kamulaştırmasız el atma davaları için ayrıca bedel tespitine ilişkin yasal düzenleme bulunmamakta olup, Mahkemelerce bu konuda 2942 sayılı Kanunun 10. Ve devamı Maddesi hükümleri uygulanarak bedel tespiti yapılmaktadır. Bu nedenle Anayasa Mahkemesinin iptal hükmünün kamulaştırmasız el atma davaları için de geçerli sayılması gerekmektedir.
Yargıtay 5. Dairesi önüne gelen davalarda Anayasa Mahkemesi’nin kamulaştırmasız el atma davalarında yasal faize değil kamulaştırma davalarında olduğu gibi kamu alacaklarına uygulanan en yüksek faiz uygulanmasına yönelik talepler bakımından gerekçe göstermeksizin, red sebebi ve açıklamaya yer vermeksizin adeta görmezden gelerek reddetmektedir.
Burada özellikle Anayasa’nın 46. Maddesinin dikkate alınması gerektiği açıktır;
- “Devlet ve kamu tüzel kişileri; kamu yararının gerektirdiği hallerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla” kamulaştırma yapabileceği ve bedelin peşin ödenememesi halinde kamu alacaklarına uygulanan en yüksek faiz ödenmesi gerektiği öngörülmüştür.
Kamulaştırmasız el atma davalarında gayrimenkulün dava tarihindeki değeri belirlenmekte ve dava sonuçlanana kadar geçen süre için de yasal faiz ödenmekte, karar kesinleştikten sonra ise kamu alacaklarına uygulanan en yüksek faiz uygulanmaktadır. Bu nedenle kararın kesinleşmesi tarihine kadar gayrimenkulün değeri enflasyon karşısında erimektedir. Mevcut uygulamanın Anayasa’nın sözü ile çeliştiği izahtan varestedir. Anayasa Mahkemesi’nin 2022/83 esas ve 2024/4 Esas sayılı iptal kararlarının gerekçesi de tam olarak budur.
3- Sorunun Çözümüne Yönelik Görüşümüz
Bugün için yasal faiz yüzde 24 iken kamu alacaklarına uygulanan en yüksek faiz yüzde 54 olup aradaki fark yüzde otuz’dur. Kamulaştırmasız el atma davalarında dava kesinleşene kadar ilk derece Mahkemesi, İstinaf ve Yargıtay aşamalarını tamamladığından arada geçen sürede enflasyonun çok altında kalan yasal faiz uyguladığından gayrimenkul sahibinin mülkiyet hakkı zedelenmekte ve mağduriyet oluşmaktadır.
Ortaya çıkan bu hukuki sorunun Yargıtay uygulaması ile veya yasal bir düzenleme ile çözülebileceği kanaatindeyiz.
4- Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yolu
Mevcut durumda kamulaştırmasız el atma davasının kesinleşmesi ile birlikte öğrenmeden itibaren 30 gün içinde Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yoluna müracaat edilerek mülkiyet hakkı ihlalinin giderilmesini talep etmek mümkündür.